Najmniejsza Gmina w Polsce


Wapno położone jest we wschodniej części województwa wielkopolskiego w powiecie wągrowieckim. Gmina sąsiaduje: od północnego zachodu z gminą Gołańcz, od południa z gminą Damasławek, od wschodu z gminami Kcynia i Żnin (woj. kujawsko – pomorskie).


p1030251       p1030258


Gmina zajmuje powierzchnię 44,9 km2 i jest jedną z najmniejszych w Polsce. Dominujący wpływ na rozwój społeczno – gospodarczy gminy miała funkcjonująca w Wapnie od 1911r. najpierw kopalnia gipsu, a od 1917r. do 1977r. kopalnia soli. Wydobywanie jednej z najlepszych jakościowo soli w kraju przerwała, mająca miejsce na niespotykaną skalę w Polsce i Europie, katastrofa górnicza. Jej skutkiem było zalanie wodą kopalni oraz powstanie zapadlisk na terenie miejscowości, co spowodowało zapadnięcie się lub całkowite zniszczenie ponad 100 budynków mieszkalnych. Z miejscowości ewakuowano 1.503 mieszkańców. Wraz z likwidacją kopalni pracę straciło około 450 pracowników. Degradacji uległo środowisko naturalne, infrastruktura komunalna, gwałtownie wzrosło bezrobocie, niosąc ze sobą liczne patologie, apatie i wykluczenie społeczne.

Wapno pełni funkcję lokalnego ośrodka administracyjno – usługowego, w którym mieści się Urząd Gminy.


p1030261        p1030272


Administracyjnie gmina dzieli się na 9 sołectw: – Aleksandrowo, – Graboszewo, – Komasin, – Podolin, – Rusiec, – Srebrna Góra, – Stołężyn, – Wapno, – Wapno – Południe. Wiodącą funkcją gminy pozostaje rolnictwo. Brak jest natomiast znaczących przedsiębiorstw produkcyjnych oraz przetwórstwa rolno – spożywczego.

Dominującą formą jest rolnictwo indywidualne. Struktura agralna charakteryzuje się stosunkowo dużym rozdrobnieniem (gospodarstwa o powierzchni powyżej 10 ha stanowią jedynie 25% ogółu). W strukturze zasiewów dominują zboża. Na dalszych miejscach lokują się rośliny okopowe. Hodowla obejmuje głównie trzodę chlewną i bydło. Rolniczy charakter gminy powoduje, że na obszarze gminy nie funkcjonuje wiele podmiotów prowadzących działalność pozarolniczą. Dominują przedsiębiorstwa usługowe działające w branży transportowej, budowlanej i remontowej.

Formą prowadzonej działalności są najczęściej małe warsztaty i obiekty drobnej wytwórczości. Dużo jest również podmiotów prowadzących działalność handlową. Rolniczy charakter gminy przesądza o braku znaczących zakładów pracy, zatrudniających więcej niż kilku pracowników.

Gmina leży z dala od głównych szlaków komunikacyjnych, a to z kolei utrudnia jej pozyskiwanie inwestorów. Srebrna Góra to jedno z 9 sołectw tworzących gminę Wapno. Wieś położona jest w południowo – wschodniej części gminy. Geograficznie Srebrna Góra przynależy do makroregionu Pojezierze Wielkopolskie. Liczba ludności – 308 mieszkańców Powierzchnia – 8,26 km2 Srebrna Góra to wieś o zabudowie skupionej wokół układu dróg, którego główną oś stanowi droga powiatowa Damasławek – Wapno, od której odchodzą drogi boczne.

Dominantę przestrzenną stanowi zespół Pałacowo – parkowy, w którym obecnie mieści się Dom Pomocy Społecznej oraz kościół parafialny pw. św. Mikołaja. Parafia w Srebrnej Górze istnieje od 1404r. W jej skład, oprócz Srebrnej Góry, wchodzą wsie: Aleksandrowo, Komasin, Makronosy oraz częściowo Nadborowo, Smuszewo, Turza i Wapno. Pierwszym proboszczem we wsi był prawdopodobnie ksiądz Heltung. Obecnie tę funkcję sprawuje ksiądz Marek Szewczykowski. Przed Kościołem znajduje się figura Serca Pana Jezusa. Obok kościoła znajduje się zabytkowy budynek pochodzący prawdopodobnie z 1911r. pełniący dawniej funkcję Domu Katolickiego, a obecnie salki parafialnej.


p1020815       p1030028


W Srebrnej Górze znajdowała się również szkoła, której budynek sięga jeszcze czasów przedwojennych (1901r.), obecnie jednak dzieci uczęszczają do szkoły w Wapnie. Na terenie Srebrnej Góry brak jest obszarów chronionych w postaci rezerwatów przyrody, parków krajobrazowych czy obszarów chronionego krajobrazu. Na terenie wsi znajduje się zabytkowy park (w kompleksie zespołu Pałacowo – parkowego) z sześcioma stawami stanowiący łącznie powierzchnie 16,5 ha. Drzewostan parkowy składa się w przeważającej części z drzew liściastych. Drzewa iglaste stanowią niewielką domieszkę w składzie gatunkowym. Z drzew iglastych występują tu: cis pospolity, cyprysik Lawsona i groszkowy, jałowiec, daglezja zielona, jodła jednobarwna i pospolita, kosodrzewina, modrzew europejski, sosna zwyczajna, świerk pospolity i kłujący, żywotnik olbrzymi i zachodni. Większość z tych egzemplarzy jest jednak młoda i wprowadzona na teren parku w sposób wtórny. Wśród drzew liściastych dominują olcha i klony – pospolity, polny i jawor oraz jesion. Znaczny udział klonów jest skutkiem braku pielęgnacji i systematycznego usuwania samosiewów, a klony jako gatunek bardzo ekspansywny w połączeniu z dobrymi warunkami siedliskowymi znalazł tu dobre warunki wzrostu i rozwoju. Skutkiem nadmiernego rozrastania się wielu drzew o małej wartości i przydatności w drzewostanie parkowym jest zagłuszanie bądź deformowanie koron i stopniowe obumieranie wielu cennych drzew. Znaczna dominacja olchy i dużo mniejsza jesionu jest podyktowana trudnymi warunkami wilgotnościowymi. Teren parku bowiem w większości jest podmokły, a nawet zalewowy. Brak jest na terenie parku drzew egzotycznych lub rzadkich drzew obcego pochodzenia. Wszystkie drzewa praktycznie są gatunkami rodzimymi lub są to pospolite gatunki obcego pochodzenia, jak kasztanowiec czy robinia akacjowa. Ogólnie stan zdrowotny można ocenić jako dobry, choć leczenia lub zabezpieczenia wymaga kilkanaście najstarszych i najcenniejszych drzew. Wiek drzew jest bardzo zróżnicowany i mieści się w granicach od kilku do około 200 – 220 lat. Najwięcej występuje drzew młodych w wieku 10 – 40 lat. Są to głównie samosiewy powstałe w wyniku braku prac pielęgnacyjnych w okresie powojennym, a także znaczna część nasadzeń wprowadzonych do parku w trakcie prac rewaloryzacyjnych w latach osiemdziesiątych.

Na terenie Srebrnej Góry znajduje się zespół pałacowo -parkowy z końca XVIII wieku. Pałac został wzniesiony w 1792r. Pałac w Srebrnej Górze wyróżniający się wielkością i bogatym wystrojem wnętrz usytuowany „między dziedzińcem a ogrodem”, stanowiący centrum zakomponowanego z dużym rozmachem osiowego założenia, zaaranżowanego w związku z wcześniej istniejącym nieopodal kościołem można traktować jako założenie pałacowe. Osiowemu powiązaniu pałacu z kościołem służyło nietypowe zaplanowanie elewacji frontowej i ogrodowej na linii wschód – zachód (to sprawiło, że piwnice dawnego pałacu znalazły się pod częścią pałacu). Aby nadać architekturze pałacu rozmach i wielkopański charakter, zbudowano w elewacji frontowej portyk o wysokich kolumnach dźwigających tympanon pod koroną muru, na wysokości dachu osłaniający facjatę, od zachodu elewację rozczłonkowano płytkim ryzalitem, a całość przykryto bardzo wysokim dachem. We wnętrzu wprowadzono układ dwutraktowy z amfiladą w trakcie ogrodowym, z dużą reprezentacyjną sienią i salonem na osi.


p1030027


Tak ukształtowana rezydencja wyraźnie nawiązywała do charakterystycznego na prowincji w końcu XVIII wieku pałacu ewoluującego od form późnobarokowych ku klasycystycznym. W zestawieniu z założeniem architektonicznym i bogatym wystrojem wnętrz, bardzo skromny detal architektoniczny elewacji pozwala przypuszczać, że jeszcze w XIX wieku uległ on redukcji. Przy uwzględnieniu, że pierwotnie, jak wskazują badania architektoniczne, planowano jeszcze jedną kondygnację, prawdopodobnie typu mezzanino, pałac w Srebrnej Górze jest bliski pałacowi w Siernikach z lat 1786 – 1788 wg projektu J. CH. Kamsetzera. Podobieństwo to dotyczy także dekoracji sztukatorskiej i malarskiej wnętrz. Oficyna wzniesiona została około 1800r. Budynek zachował pierwotną bryłę i detal architektoniczny elewacji (częściowo zrekonstruowany), natomiast niemal całkowicie zatarty został układ wnętrz, w którym swoje pierwotne położenie zachowały na osi poprzecznej – sień oraz – tej samej szerokości pokój związany z pseudoryzalitem elewacji południowej. Oficyna od początku zaplanowana jako element kompozycyjny założenia pałacowo – parkowego, podkreśla jego osiowy charakter, Zamyka od południa dziedziniec i wraz ze znajdującym się naprzeciw spichlerzem, tworzy architektoniczną ramę dla pałacu. Usytuowanie oficyny przy dziedzińcu zadecydowało o reprezentacyjnym, nawiązującym do pałacu, portykowym charakterze jej fasady. Oficyna widziana od strony dziedzińca jako budynek kondygnacyjny, pokryty stromym dachem o stosunkowo dużej połaci, z portykiem kolumnowym na osi elewacji frontowej, odtwarzała typowy w tym czasie w Wielkopolsce model szlacheckiej siedziby pańskiej dla budynku o charakterze gospodarczo – pomocniczym, nie była w tym czasie odosobniona. Przekonuje o tym przykład architektury pawilonu ogrodowego w Dobrojewie z końca XVIII wieku, w której zresztą odnaleźć można także bliskie fasadzie oficyny srebrnogórskiej proporcje i formy portyku. Północna ogrodowa elewacja oficyny, w której główny akcent stanowi pseudoryzalit w sposobie rozwiązania i formach niektórych detali architektonicznych nawiązuje do elewacji ogrodowej pałacu. Spichlerz wzniesiono około 1800r., zachował on pierwotną bryłę i detal architektoniczny (częściowo zrekonstruowany). Natomiast stracił oryginalne rozplanowanie wnętrza. Z dawnego układu przetrwała na pewno sień (poprzedzona oryginalnym portykiem) oraz usytuowane dziś naprzeciw, pod drugiej stronie korytarza (w trakcie północnym), duże pomieszczenie, tej samej co sień szerokości i o takiej samej grubości murów. Spichlerz od początku zaplanowano jako jeden z elementów kompozycyjnych dla założenia pałacowo – parkowego, podkreśla jego osiowy charakter, zamyka od północy dziedziniec i wraz ze znajdującą się naprzeciw oficyną o analogicznie rozwiązanej elewacji z portykiem, tworzy architektoniczną „ramę” dla pałacu. Spichlerz widziany od strony dziedzińca jako budynek jednokondygnacyjny, kryty stromym dachem o stosunkowo dużej połaci portykiem kolumnowym na osi elewacji frontowej, nawiązuje do typowego w tym czasie w Wielkopolsce modelu szlacheckiej siedziby wiejskiej o skromnych cechach klasycystycznych. Zarazem jego fasada jest kompozycyjnym odpowiednikiem portykowej fasady pałacu. Koncepcja odwołująca się w rozwiązaniu elewacji do tradycyjnego modelu siedziby pańskiej dla budynku o charakterze gospodarczym, nie była w tym czasie odosobniona. W Srebrnej Górze jednak zastosowano ją do spichlerza, maskującego rzeczywistą funkcję. Elewacja frontowa, ukształtowana jak w oficynie, bliska jest w formach i proporcjach portyku ogrodowego pawilonu w Dobrojewie z końca XVIII wieku.

Rzeczywistą funkcję budynku maskowały również pozostałe elewacje, o regularnej osiowej kompozycji, z dekoracyjnie zaakcentowanymi narożnikami, gzymsami międzykondygnacyjnymi i koronującymi oraz opaskami z uszakami i kluczem ujmującym otwory okienne.


p1030062


Bramę wjazdową wzniesiono w 1799r. z inicjatywy Józefa Radzimińskiego, a budowę pałacu rozpoczęto w 1791 roku. Istotnym elementem osiowej kompozycji założenia miała być monumentalna brama usytuowana na wprost dworu. Wzniesiono ją w 1799r., co upamiętnia data umieszczona na fryzie tryglifowym W eksponowanym miejscu bramy „w zwieńczeniu” znajdowały się nie zachowane do dziś inicjały właściciela „J.R.”. Bramie nadano właściwy epoce charakter klasycystyczny, w którym wyraźnie zaznaczają się tradycje schyłkowe prowincjonalnego baroku, przejawiającego się szczególnie w zwieńczeniu partii centralnej. Pierwotny park założony został równocześnie z budową pałacu lub wkrótce po wybudowaniu pałacu, a więc około 1800 roku. Pierwotny obszar parku był znacznie mniejszy od obecnego i obejmował otoczenie budynków i teren pomiędzy pałacem a początkiem obecnie istniejącego dużego stawu na osi widokowej z pałacu. Staw ten był wówczas wielkości równej obrysowi pałacu. Park kończył się szpalerem lub aleją drzew, którego częścią jest zachowana do dziś aleja kasztanowcowa. Część południowa parku (przy obecnym sklepie wraz z częścią wydzieloną na prywatne działki) użytkowana była jako ogrody użytkowe – sad, warzywnik, pasieka. Na terenie parku nie było wówczas żadnych innych wód stawów, rowów itp. Teren na zachód od ówczesnego parku zajmowały z pewnością łąki lub nieużytki. Stan taki przedstawiony został na mapie pruskiej z końca XIX wieku i potwierdzony został także na podstawie przeprowadzonych analiz drzewostanu parkowego. W roku 1927 pałac wraz z parkiem kupił Stanisław Mieczkowski architekt i właściciel ziemski z Poznania. Dokonuje on szeregu przekształceń i zmian zwłaszcza na terenie parku. Główną zmianą wprowadzoną w otoczeniu pałacu i dziedzińca było wprowadzenie muru oporowego oddzielającego dziedziniec od pozostałej części parku oraz zbudowanie pergoli, co spowodowało wyraźny podział terenu na „przed” i „za” pałacem. Jeszcze na zdjęciu pałacu z 1912r. z albumu Durczykiewicza wyraźnie widać łagodnie opadający teren po północnej stronie dworu, natomiast na zdjęciu J. Pucińskiego z 1930 r. widać już wykonane pergole. Ogromne zmiany zaszły także w parku. W tym też czasie park został powiększony do obecnych granic.


p1030056


Na terenie parku wybudowanych zostało 6 stawów, z czego największy znajduje się na głównej osi widokowej z pałacu. Stawy te były przeznaczone do hodowli ryb, mniejsze zaś zapewne do przechowywania ich przez okres zimowy, ale także miały spełniać walory krajobrazowe i pełniły ważną rolę w kompozycji parku. Stawy te były połączone siecią rowów odkrytych i zakrytych umożliwiających przepływ wody. Na terenie parku powstała Analiza wiekowa oraz rozmieszczenia poszczególnych gatunków drzew także potwierdza, tezę o poszerzeniu parku w latach 20 – tych, drzewa starsze o większych średnicach rozmieszczone są głównie w terenie do stawu.

Na pozostałym obszarze występują młode drzewa o niewielkim zróżnicowaniu gatunkowym. W latach 70 – i 80 – tych na terenie parku przeprowadzono prace sanitarne m.in. meliorację terenu, czyszczenie stawów, wprowadzono instalację elektryczną do parku, wykonano nasadzenia drzew i krzewów, najprawdopodobniej wykonano kolisty podjazd do pałacu i utwardzono go kostką granitową. W chwili obecnej w niewielkim stopniu park pielęgnowany i utrzymywany jest jedynie w najbliższym otoczeniu pałacu. W pozostałej części jest zarośnięty i zaniedbany. Znaczne ilości samosiewów zniekształcają układ kompozycyjny, stawy są zarośnięte, pozom wody obniżony, urządzenia piętrzące i przepusty zdewastowane. Obok zespołu pałacowo – parkowego znajduje się kościół parafialny pod wezwaniem św. Mikołaja. Kościół około 1404 roku założyli i wyposażyli ówcześni właściciele Srebrnej Góry – rodzina Górków herbu Łodzia. Drewniany kościół (prawdopodobnie po raz drugi, być może po pożarze) został wzniesiony w 1687 roku przez starostę bobrowickiego Andrzeja Smuszewskiego. W latach 1845 – 1849 pobudowano świątynię murowaną z wieżą. Parafia liczyła wówczas 1913 dusz. Podczas zawiadywania parafią przez ks. Jana Wawrzyniaka, w latach 1905 – 1925, wybudowano Dom Katolicki (1911). Podczas I wojny światowej, na polecenie rządu pruskiego, w 1917 roku zostały zabrane dwa dzwony z kościelnej dzwonnicy. Z inicjatywy tutejszej rady parafialnej, z dobrowolnych ofiar parafian srebrnogórskich i innych wiernych, w 1927 roku proboszcz srebrnogórski ks. Kazimierz Schulert zakupił cztery nowe dzwony. Konsekracji nowych dzwonów dokonał ks. bp. Laubitz, 11 grudnia 1927 roku. Okupacyjne władze niemieckie w 1941 roku znów pozbawiły tutejszą świątynię dzwonów. 11 października 1954 roku w dzień Macierzyństwa Matki Bożej spłonął srebrnogórski kościół. Pozostały tylko Z dniem 1 kwietnia 1955r. administratorem parafii srebrnogórskiej został ks. Walenty Putz. Od pierwszych dni swojego pobytu w parafii ks. Putz przystąpił do odbudowy kościoła. Po ponad roku od tragicznego pożaru 11 grudnia 1955 roku o godz. 11.30 uroczyście poświęcono odbudowany kościół. Dokonał tego ks. Dziekan Edmund Mikołajczak z Wągrowca w towarzystwie miejscowego proboszcza W 1978 roku podczas prac remontowych w prezbiterium, w krypcie odkryto 12 dużych trumien ułożonych w 3 warstwach oraz cały stos porzucanych małych trumienek. Daty na tych pierwszych sięgały początków XVIII wieku. Wejście do krypty zostało zamurowane, a nowe prezbiterium przygotowane z lastriko.

Ciekawostką jest fakt, iż w sali parafialnej kościoła odbywały się najprawdopodobniej zebrania Katolickiego Towarzystwa Robotników Polskich, które działało w Srebrnej Górze podczas i w okresie międzywojennym.



p1030291


W ewidencji konserwatorskiej zabytków w Srebrnej Górze znajdują się: a) zabytki rejestrowe: – kościół p.w. Św. Mikołaja, połowa XIX w., nr rejestru: A – 219 z 16.07.1970r., – cmentarz (nieczynny) przy kościele, nr rejestru: A – 583 z 9.03.1989r., – ogrodzenie murowane, nr rejestru: A – 583 z 9.03.1989r., – cmentarz katolicki, II połowa XIXw., nr rejestru: A – 582 z 9.03.1982r., – zespół dworski, nr rejestru: kl. III – 680/29/68 z 1.06.1968r., – dwór, 1790 – 1792, nr rejestru: kl. III – 885/24/60 z 1.06.1960r. (oficyna, spichrz, brama wjazdowa, park), b) zabytki ewidencyjne: – kolumna z posągiem Matki Boskiej, koniec XIX w., – organistówka, murowana, około 1850r., – dom parafialny, murowany., 1911r., – dom nr 7 (dawna szkoła), murowany, 1901r., – budynek gospodarczy przy szkole, murowany, XIX w., – kapliczka przydrożna, murowana, XIXw. Wyciąg w Wielkopolskiej Biblioteki Cyfrowej Srebrna Góra [Srebrna Górka, Górka Kościelna] Wieś szlachecka, parafia własna. Inwentarze: 1665 – 1671r. – ks. grodz. Kcynia d. Inscr. 131, k. 213-216; 1720 r. – ks. grodz. Kcynia d. Rel. 58, k. 37. [1577] Podatki pobierano z 18 śladów osiadłych [Pawiński, s. 189]. [1579] Wieś miała 16 śladów osiadłych, siedziało tu 4 zagrodników i kowal [Pawiński, s. 189]. [1618] Podstawą opodatkowania było 9 łanów, 6 łanów folwarcznych (po 15 gr), łan opustoszały, 4 zagrodników (po 4 gr), komornica, wiatrak – w sumie 13 fl 3 gr [Parczewski, s. 258]. [ok. 1710] Wieś miała jeden dym [Bibl. Kórnicka PAN, rękopis BK 360, k. 77]. [1775] Wieś miała 19 kominów [APP, Tabela Kcynia 37, k. 26]. [1788] Wieś miała 19 dymów [Magazin für die neue Historie und Geographie, Bd. 22 Halle 1788, s. 72]. Srebrna Góra [majętność] W roku 1775 dobra obejmowały wsie: Srebrna Góra, Dziewierzewo, Podolin, Rusiec, Stołężyn, Wapno [APP, Tabela Kcynia 37, k. 26]. Srebrna Góra [parafia] Parafia rzymsko – katolicka w dawnej archidiecezji gnieźnieńskiej, archidiakonacie gnieźnieńskim i dekanacie Łekno. Do parafii należały: Wapno, Podolin, Smuszewo, Mokronosy, Turza. Prawo patronatu przysługiwało dziedzicom Srebrnej Góry. Pierwotna świątynia była drewniana. Po jej zniszczeniu, nową także drewnianą w roku 1687 wystawił Andrzej ze Smuszewa Smuszewski (Smoszewski), starosta bobrownicki i kasztelanic santocki [zapewne syn Jana Smoszewskiego, występującego z tytułem kasztelana santockiego w latach 1633 – 1644; Urzędnicy wielkopolscy II, s. 158 nr 1129]. Dobrodziejką parafii była także Anna ze Smuszewa Bojanowska, która świątynię restaurowała w 1762 r. W roku 1617 dziedziczka Jadwiga Smuszewska darowała plebanowi staw koło plebani [Teki Dworzaczka]. Źródła: LBG I, s. 138 – 140; zachowane opisy świątyni pobieżnie omawia S. Librowski, Repertorium akt wizytacji, passim. [Plebani] ok. 1511r. – Michał z Wągrowca, LBG I, s. 138 – 140. 1617r. – Klemens, Teki Dworzaczka. 1654r. – Jan Dąbrowski, kanonik łowicki. W tym miejscu warto również dodać, iż prawdopodobnie przy drodze do Aleksandrowa na tzw. grzybowym polu znajdował się cmentarz. Mieszkańcy podają, iż był on przeznaczony dla osób, które zmarły na cholerę. Po wojnie we wsi znajdowała się szkoła 4 – klasowa i funkcjonowało KGW. W latach 1936 – 1986 kowalem wiejskim był Roman Żygulski. Miłośnikiem regionu, zbieraczem starych zegarków, żelazek i pieniędzy był Zbigniew Żygulski.

Srebrna Góra jest miejscowością typowo rolniczą. Na jej terenie funkcjonują 54 gospodarstwa, użytkujących rolniczo ponad 350 ha. Są to gospodarstwa indywidualne. Dawniej we wsi funkcjonowało Koło Gospodyń Wiejskich. Zresztą warto wspomnieć, że w tamtym czasie jak i wcześniej społeczność wsi żyła niczym wielka rodzina. Tworzyły się przez to więzi międzysąsiedzkie. Mieszkańcy wsi spotykali się podczas wielu prac (np. prace polowe, darcie pierza). Wiele zwyczajów we wsi przekazywano z pokolenia na pokolenie. W miarę upływu lat część z nich ulegała pewnym „modyfikacjom”, część żyje tylko w pamięci mieszkańców. Mieszkańcy Srebrnej Góry wielokrotnie, zarówno obecnie jak i w znacznie wcześniej udowodnili, że potrafią wspólnie podejmować ważne inicjatywy, a następnie je konsekwentnie realizować np. organizowali kółko rolnicze, współfinansowali budowę wodociągu i telefonizację.

Informacje zostały zaczerpnięte z “Planu Odnowy Miejscowości”

Skip to content